شماره جدید خبرنامه ISJR: زمستان 2106

نسخه زمستانی خبرنامه انجمن بین المللی عدالت پژوهی (ISJR) منتشر شد.  کارگاه 2017 در باب عدالت سازمانی و اخلاق، معرفی یک کتاب، دو جایزه انجمن، حمایت از پژوهش ها و نهایتا مقالات منتشر شده توسط اعضای این انجمن، خبرهای این شماره می باشند.

دریافت خبرنامه

چاپ کتاب «گفتارهایی در عدالت اجتماعی»

کتاب گفتارهایی در عدالت اجتماعی که برگرفته از سلسله جلسات اقتراحی با محوریت مقاله جیمز کونو بود، در این هفته توسط مرکز و نشر دانشگاه امام صادق علیه السلام در قطع وزیری و حجم حدود 700 صفحه به چاپ رسید.
تالیف این کتاب به کوشش دکتر عادل پیغامی، محمد صادق تراب زاده جهرمی و سید علیرضا سجادیه صورت گرفته است.

ماهیت نابرابری

این عنوان، عنوان مقاله ای از آمارتیا سن است که در مجموعه مقالات عدالت اقتصادی به کوشش و ترجمه دکتر محمد نعمتی و همکارانش توسط نشر دانشگاه امام صادق علیه السلام منتشر شده است. در ادامه نکاتی از این مقاله ارائه می شود:

انسان ها با هم متفاوتند و در هر فضایی چیزی را موضوع برابری می دانند و به تبع سایر امور را موضوع نابرابری. هر جایی که چیزی برابر شد، الزاما اموری هم باید نابرابر شوند. حال اگر این برابری و نابرابری را در تعداد افراد متکثر و متنوع ضرب کنیم، امکان برابری عمومی زیر سوال می رود. توجه برابر به همه ممکن است رفتار نابرابر در مقابل افراد فاقد مزیت را ایجاب کند.
سوال از چرایی برابری، همواره سوال از چیستی مفعول برابری را در خود دارد. یعنی اگر بپرسیم چرا برابری، باید برابری در چیزی را قبلا پذیرفته باشیم و توجه کرده باشیم. همه نظریه پردازان عدالت، به نوعی برابری قائل هستند. حداقل این است که دغدغه نظری خود را دغدغه مشترک، همگانی و برابری همه می دانند.
وقتی گفته می شود مساوات گرایی در همه نظریه ها هست، پس مساوات گرایی نمی تواند فصل مشترک و اتحاد بخش همه نظریه های عدالت باشد که بتوان بگوییم «همه نظریه های عدالت را می توان به برابری تقلیل داد» چرا که این نظریه ها به نتایج مختلف و متعارض می رسند و ذاتا متفاوتند.
دعوای آزادی و برابری هم یک دعوای ساختگی است. چون می توان به آزادی برابر یا نابرابر قائل بود. پس باید پرسید آزادی برابر یا نابرابر در چه چیزی؟!
در حقیقت، «برابری در چه؟» موضع ضعف نظریه برابری شده است. یعنی نوعی تضاد درونی. نظریه ای که در مقابل برابری، قدرتمند از نظم و کارایی و آزادی باشد، خود برابری است. برابری، اندیشه ای تهی است چرا که محتوای قائم به ذاتی برای خود ندارد.
برابری مستلزم بی طرفی است. بی طرفی زمانی رخ می دهد و ضروری می نمایاند که برابری در یک دغدغه را بپذیریم و عمل بر اساس آن را بی طرفانه و بی غرض ورزی مطالبه کنیم. پس بی طرفی لازمه پذیرش برابری است.
برابری در هر چیزی که به مثابه مبنا در نظر گرفته شود، نیازمند دفاع منطقی از نابرابری های ایجاد شده در محیط پیرامونی است. پس سوال از برابری در چه چیزی هم بر می گردد به این سوال: فضای صحیح برابری برای برابری مبنایی کدام است؟
آمارتیاسن، برابری مبنایی را برابری آزادی های مثبت در قالب قابلیت دست یابی به عملکردهای با ارزش در نظر می گیرد. دستاوردها چیزی است که برای انجام دادن یا داشتن آن ها، به مدیریت آن ها می پردازیم و آزادی به قدرتی می پردازد که برای انجام دادن یا داشتن چیزی باید واجد آن باشیم.

کدام عدالت؟

مباحث مختلفی در مورد عدالت را تاکنون ورق زده ام. این فضای بحث در مورد مفهوم عدالت آن چنان مغشوش است که پژوهشگر را از عدالت پژوهی گریزان می سازد. تا اینجا به این نتیجه رسیده ام که اگر کسی بخواهد در حوزه عدالت کاری انجام دهد و اولین گام نقشه پژوهشی عدالت را طی کند، لاجرم باید بر سر مفهوم کار کند. اما چه کاری؟

سرآمد همه مباحث در مورد عدالت این است که موضوع عدالت چیست؟ این کار موجب می شود که از اشتراک لفظی کاسته شود. به نظر می رسد که می توان فعلا چند نوع عدالت را به لحاظ موضوعی تشخیص داد:

1. عدالتی که در حوزه فلسفه اخلاق بحث می شود و معیار خوبی و بدی است. معیار حسن و قبح است. در اینجا عدالت بزرگترین ارزش اخلاقی است که تعیین کننده خوبی و بدی، حسن و قبح و حق و باطل بودن امور خواهد بود. چرا که هیچ گاه عدل بد نیست ولی اموری مثل احسان و جود می توانند در جایی خوب و در جایی بد شوند.
   
2. عدالتی که در اصول دین بحث می شود و به عدالت تکوینی و الهی شهرت دارد. سوال است که چرا از این همه صفت حضرت حق، صفت عدل به عنوان اصول دین طرح شده است و در اعتباریات اجتماعی بشر که از سوی دین معرفی می شود، اقامه عدالت به عنوان بزرگترین آرمان بشر برای رسیدن به توحید (نه بعد از توحید؛ عدالت مقدمه توحید) معرفی شده است. شاید لازم آید که اهالی عرفان و مشتاقان اسماء الهی بر سر این مساله ما را یاری کنند.
   
3. عدلی که در فقه بحث می شود و منظور همان عدالت فرد است: پرهیز از گناه کبیره و عدم اصرار بر گناه صغیره.
   
4. عدلی که در اخلاق بحث می شود و منظور حاکمیت قوه عاقله بر قوه غضبیه و شهویه است. جامع السعادات چنین بیان می کند. عدل فقهی، حداقلی از تقوا و عدل اخلاقی نهایت تقوی فردی شاید باشد. بر سر جمله آخر مشکوکم.
   
5. عدالت اجتماعی که ناظر به نهادهای اجتماعی است (نهاد به معنای اعم). مسلما عدل فقهی و اخلاقی و فلسفه اخلاقی نیز به این امر مرتبطند اما تفاوتی هم وجود دارد. تفاوت آن را باید در این عبارت یافت که: العدل سائس عام و الجود عارض خاص. در عین اینکه این عدل نیز به لحاظ فلسفه اخلاقی عادلانه است اما ناظر به قواعد رفتاری جامعه می باشد که توسط تاسیس و اداره نهادهای موجود تنظیم می شود. در اینجا فصل اول کتاب حجه الاسلام توسلی با عنوان مبانی نظری عدالت اجتماعی نکاتی را مطرح کرده است. متاسفانه این کتاب، تجدید چاپ هم نمی شود.
   

حال می خواهیم این ادعا را بررسی کنیم. بهترین نوع بررسی و اعتبار سنجی، پژوهشی قرآنی است. اسلامی که عدالت را آن قدر اهمیت داده است، حتما در کتاب خود نیز آن را تبیین و تعریف نموده است. پژوهش های قرآنی در این حوزه، عمدتا (در کمال احترامی که برای زحمات پژوهشگران قائلیم)، نوعی تفسیر به رای در مفهوم شناسی عدل قرآن انجام داده اند. به عبارت دیگر، عمدتا عدل را به معنای هر چیز خوبی، در ذهن داشته اند و با این نگاه وارد مفهوم شناسی، مصادیق و راهکار و موانع اقامه عدل شده اند. لذا چندان معتبر نیست. البته ممکن است پس از یک پژوهش قرآنی، ما هم به همین نتایج برسیم با این تفاوت که تفسیر به رای نشده است. باید پرسید که خود قرآن کریم، چه چیزی را عدالت معرفی کرده است.

از این رو، لغت عدل را به جای بررسی معنای لغوی در کتب لغت و مفردات، موضوع بررسی معنای قرآنی و اصطلاح قرآنی قرار می دهیم. در بررسی اجمالی واژگانی قابل بحث هستند که با هم ارتباط معنایی دارند و لازم است بررسی شوند. در این مقال، برخی از این واژگان را طرح کرده و در مطالب آتی، نتایج مطالعات قرآنی را منتشر می کنیم:

لغات موافق و پشتیبان: عدل، قسط، حق، میزان، قسطاس، قصد، وسط و...

لغات مخالف: ظلم، باطل، فرط و...

دوره مطالعاتی عدالت پژوهی سطح 1

متوسط مقرری های هفتگی حدود 30 صفحه و کتاب اصلی مورد بحث، کتاب مبانی نظری عدالت اجتماعی نوشته حسین توسلی است.

 

برای دانلود فایل صوتی جلسات که به مرور بارگذاری می شوند، از لینک های ذیل اقدام کنید:

 

دریافت
عنوان: دوره مطالعاتی عدالت سطح یک- جلسه هماهنگی
حجم: 17.7 مگابایت

---

دریافت
عنوان: سطح یک-حلسه دوم:موضوع و قلمرو عدالت-بخش اول
حجم: 14.7 مگابایت

 

دریافت
عنوان: سطح یک-حلسه دوم:موضوع و قلمرو عدالت-بخش دوم
حجم: 18.9 مگابایت
 

 

تاملی در گونه شناسی های نظریه های عدالت اجتماعی؛ لزوم گونه شناسی گونه شناسی ها

گونه شناسی نظریه های عدالت را از دو بعد فنی و کاربردی باید مورد بررسی قرار داد:

1.       بعد فنی عبارتست از تطبیق ویژگی های هر گونه شناسی با مباحث تخصصی و فنی طبقه بندی

2.       بعد کاربردی عبارتست از بررسی میزان و نحوه فایده مندی مقسم هر گونه شناسی. هر گونه شناسی با توجه به مقسمی و برای هدفی خاص تدوین شده است. پس با توجه به نیاز پژوهشگر و خط مشی گذار، امکان جعل جدید یا استفاده از گونه شناسی های دیگر وجود دارد.

تا کنون گونه شناسی های (گونه شناسی نظریه ها یا مقسم ها) متعددی ارائه شده یا امکان طرح دارند:

1.       کونو

2.       سندل

3.       استربا: مکاتب فلسفه سیاسی

4.       گرینبرگ: عدالت سازمانی

5.       توسلی: مبانی نظری عدالت اجتماعی

6.       واعظی: تاریخی – مکتبی

7.       گونه شناسی مبانی فلسفی

8.       گونه شناسی مساله نظریه پرداز

به نظر می رسد باید همه نظریه ها و گونه شناسی ها یا مقسم شناسی ها را از منظر دو بعد فنی و کاربردی مورد بررسی قرار داد. سپس با توجه به هدف و نیاز پژوهشی یا سیاستی، از آنها استفاده کرد یا در صورت عدم کفایت گونه شناسی های موجود، گونه شناسی جدیدی وضع نمود.

با توجه به کلیه مطالب فوق، می­توان با مرور نظریه های عدالت و گونه شناسی های مطرح شده، همه مقسم های ممکن برای استفاده در گونه شناسی نظریه های عدالت را در 7 دسته تقسیم بندی کرد. این مقسم ها قبلا در مقاله ای با نام درآمدی بر جایگاه الگوریتم حل مساله در روش شناسی عدالت پژوهی بیان شده اند:

1.       مبانی فلسفی شامل[1]:

1.1.   هستی شناسی: بعد حقیقت-ادراک

1.1.1.       معرفت شناسی و روش شناسی (شامل: مبدا درک عدالت، روش شناسی دستیابی به اصول عدالت، تعمیم گرایی یا زمینه گرایی، وحدت گرایی و کثرت گرایی)

1.1.2.       ارزش شناسی (شامل: چرایی و معقولیت عدالت اجتماعی، وجه التزام به عدالت، مطلق یا مشروط بودن فضیلت عدالت، نتیجه گرایی و وظیفه گرایی و فضیلت گرایی، نسبت عدالت با سایر فضایل اجتماعی)

1.1.3.       انسان شناسی (شامل: غایت و کمال انسان، سرشت انسان، نسبت فرد و جامعه، اصالت فرد و جامعه، نیازهای فردی و اجتماعی انسان)

2.       زمینه[2]

3.       متغیر تصمیم (شامل: شایستگی بالقوه و بالفعل، عمل، عملکرد، نیاز و کرامت، نیت)

4.       متغیر توزیع (شامل: قیمت، مطلوبیت کل و نهایی، مقدار، نسبت مطلوبیت به قیمت، احترام، قدرت، دسترسی، اطلاعات و ...)

5.       زمان (شامل: قبل از شروع و عدالت تکوینی، توزیع و دور اول، دورهای بعدی بازی، دورهای مستمر)

6.       نتیجه (در سطح خرد: برابر، تناسب برابر و نابرابر- در سطح کلان: توزان کل، عدم توازن کل)

7.       بازیگران (از حیث قدرت مثل یک طرف بازی قدرت، دو طرف قدرت یا نفر سوم قدرتمند- از حیث نقش اجتماعی مثل دولت، مردم و .... )

اکثر گونه شناسی های موجود، این مقسم ها که جنس نظریه ها را مشخص می­کنند، نادیده گرفته و با هم خلط کرده اند. در صورت گونه شناسی (تک وجهی یا چند وجهی و پیچیده) بر اساس مقسم های فوق، می­توان هر نوع تصمیم گیری و بهره برداری از گونه شناسی صورت داد.

---

[1] مراجعه شود به مقاله: تراب زاده جهرمی محمد صادق و سجادیه سید علیرضا (1390)، گونه شناسی نظریات عدالت مبتنی بر مبانی فلسفی؛ روشی در تبیین ماهیت مفهومی عدالت، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال سوم، شماره دوم: 59-95.

^[2] در سایر مقسم ها مراجعه شود به مقاله در حال نگارش: تراب زاده جهرمی محمد صادق، درآمدی بر جایگاه الگوریتم حل مساله در روش شناسی عدالت پژوهی

عدالت پژوهی: تکنسین پرور یا عالم دایره المعارفی

امروز در خدمت دکتر پیغامی بودیم که برنامه های امسال کانون عدالت پژوهی رو بررسی کنیم. یه نکته جالب فرمودند که خیلی برای خودم هم جالب بود:

عدالت پژوهی برخلاف سایر رشته ها و موضوعات، امکان پرورش تکنسین ندارد. مثلا در رشته اقتصاد، فرد برای متخصص شدن، در یک حوزه خاص مطالعات عمیقی را پیش می برد. در عین اینکه به شدت با فلسفه اخلاق درگیر است اما شاید لزومی نداشته باشد که اقتصاددان ها، فلسفه اخلاق بخوانند و بدانند. اما در عدالت پژوهی، فرد باید عالم دایره المعارفی شود. چرا که بدون عمق یافتن در گستره ای از علوم، امکان متخصص شدن وجود ندارد. از این رو مطالعه گسترده و عمیق، لازمه حرکت در عدالت پژوهی است.
یک عدالت پژوه در حوزه های مختلفی باید حداقل به سطح آگاهی گسترده ای برسد: فقه و اصول، حدیث پژوهی، مطالعات قرآنی، فلسفه اخلاق، اعتباریات، معرفت شناسی و روش شناسی، نظریه های اقتصادی، مکاتب فلسفه سیاسی و ... .

کلیپ «عدالت یعنی چه؟»

این اولین ویدئو کلیپ عدالته که هسته عدالت پژوهی مرکز رشد دانشکده معارف اسلامی و مدیریت دانشگاه امام صادق علیه السلام، تدوین کرده است. البته از آن جایی که تخصصی فنی ساخت کلیپ ما کم بود، مجبور شدیم به جای استفاده از «مواد لازم» برای ساخت کلیپ، از «مواد موجود» استفاده کنیم.

از نظرات اصلاحی شما و نیز اعلام آمادگی برای کمک توسط شما نیز استقبال می کنیم. 

مدت زمان: 7 دقیقه 3 ثانیه
دریافت
عنوان: عدالت یعنی چه؟- با پسوند:wmv
حجم: 10.2 مگابایت


دریافت
عنوان: عدالت یعنی چه؟- با پسوند: swf
حجم: 3.05 مگابایت
توضیحات: با برنامه فلش قابل اجراست

شایستگی در فلسفه مشاء

ارزیابی شایستگی در فلسفه مشاء و نیز مبحث فضیلت در فلاسفه غایت گرا، نتیجه گرا و وظیفه گرا در ارتباط با شایستگی:

در این مبحث مطالعه زیادی نداشته ام و صرفا با شنیدن یک سخنرانی سعی کردم، نکاتی را برای خودم جمع بندی کنم. در این بحث، عدالت را فضیلت معرفی کرده است که از ویژگی های نفس است و اعتدال در نفس را عدالت می داند. رابطه این اعتدال را در شایستگی محوری می توان بررسی کرد.

نرم افزار عدل

طرح این نرم افزار در سه سطح پیش بینی شده است. بانک اطلاعاتی، جستجوی پیشرفته، گزارش گیری سیاستی و جریان سازی، سه قابلیت نهایی این نرم افزارند.

موارد بیشتر را در فایل های ضمیمه مطالعه فرمایید:

طرح نرم افزار

روش جستجو در تدوین منابع

فایل اکسس ورود داده ها به بانک اطلاعاتی