صدای پای عدالت

صدای پای عدالت
در این وبلاگ تلاش دارم در سه حوزه مطالبی را در دسترس مخاطبان محترم قرار دهم:
1. عدالت اجتماعی
2. خط مشی
3. آموزش و پرورش
این سه، محور فعالیت های بنده در مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام است.

۵ مطلب با کلمه‌ی کلیدی «عدل» ثبت شده است

هدف تنظیم گری، کنترل مخاطرات است. اساسا چرا دولت ها مداخله می کنند؟ زمانی که مردم نمی خواهند کاری کنند، یا نمی دانند، یا نمی توانند، یا ...... . حال تنظیم گری چگونه و در چه حد و گستره رخ خواهد داد.

به نظر می رسد وقتی بتوانیم معرفت و ایمان به عالم، سنن الهی و سعادت غایی را به صورت عمومی، آگاهی بخشی عمیق کنیم آنگاه جهت گیری استراتژیک افراد جامعه به هماهنگی درخواهد آمد و اساسا حوزه مداخله کم خواهد شد. اما از جهت اینکه تعادل بین حرکت های اجتماعی توسط حاکمیت عدل صورت می گیرد، مداخله تنظیم گرانه نیز در جهت ریل گذاری عمدتا فرهنگی-روانی خواهد بود و بخش دیگر نیز قاعده گذاری های حقوقی.

عالم بر اساس سننی در حال حرکت است و جوامع نیز به عنوان جزئی از نظام تکوین، تحت حاکمیت سنن خواهند بود. به عبارت دیگر، عالم اجتماعی باید خود را بر اساس سنن، مطابق عالم تکوین سازد. از جمله این سنن، سنت امداد است که مطابق هر نوع حرکت، نوعی از زندگی و تکنولوژی خلق می شود. حال اگر طریق هدایت در پیش گرفته شود، سنت امداد آن را تقویت می کند و اگر طریق ضلال باشد، سنت امداد آن را هم.

لذا باید بدانیم که ساختار و ارکان جامعه مطابق نظام تکوین کدام است و چه عواملی آن ها را تقویت یا تضعیف می کند. از این طریق می توان هم جامعه مطلوب را شناخت، هم شاخص های سنجش مطلوبیت را پیگیری کرد و هم اینکه نقاط مداخله را شناسایی کرد.

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۱ دی ۹۵ ، ۰۹:۱۹
محمد صادق تراب زاده جهرمی
کمیته پژوهشی کنگریه شیخ مرتضی انصاری کتابی به نام کتاب العداله را زیر نظر محمد علی انصاری استخراج کرده است. این کتاب که گویا برگرفته از مکاسب جناب شیخ انصاری است، به بحثی فقهی در باب عدالت پرداخته است. کتاب ابتدا معانی مختلفی از مساله عدالت را طرح نموده و ضمن نقد و بررسی آن ها طریقه اثبات عدالت را بیان می کند. موضوع عدالت در این کتاب حول عدالت فقهی فردی است.
در ابتدای کتاب سه تعریف و نگاه به عدالت بیان می شود که ادامه کتاب هم از همین مدخل، آبشخور گرفته است:
1. عدالت حالتی نقسانی است که ملازم تقواست و همان ملکه اخلاقی به حساب می آید که به تقوا منجر می شود.
2. مجرد ترک معاصی و به طور خاص ترک کبائر و عدم اصرار بر صغائر را گویند. در این معنا نیازی به ملکه اخلاقی نیست. بلکه نوعی استمرار عمل است.
3. بر خلاف معانی قبل، نوعی استمرار اجتناب از معاصی است که بر آمده از ملکه اخلاقی است. در حالت اول ممکن است ملکه باشد اما معصیت هم رخ دهد. یعنی ملکه اجتناب از معاصی با خود اجتناب ملازمه ای ندارد. در معنای دوم هم بدون ملکه می توان ترک معاصی کرد یعنی ترک هم نیازی به ملکه ندارد. اما در قول سوم استمرار ترک و اجتناب باید ناشی از ملکه باشد که حالتی خاص از ملکه اخلاقی و استمرار بر ترک معصیت است.
۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۳ آذر ۹۴ ، ۱۵:۲۹
محمد صادق تراب زاده جهرمی

مباحث مختلفی در مورد عدالت را تاکنون ورق زده ام. این فضای بحث در مورد مفهوم عدالت آن چنان مغشوش است که پژوهشگر را از عدالت پژوهی گریزان می سازد. تا اینجا به این نتیجه رسیده ام که اگر کسی بخواهد در حوزه عدالت کاری انجام دهد و اولین گام نقشه پژوهشی عدالت را طی کند، لاجرم باید بر سر مفهوم کار کند. اما چه کاری؟

سرآمد همه مباحث در مورد عدالت این است که موضوع عدالت چیست؟ این کار موجب می شود که از اشتراک لفظی کاسته شود. به نظر می رسد که می توان فعلا چند نوع عدالت را به لحاظ موضوعی تشخیص داد:

  1. عدالتی که در حوزه فلسفه اخلاق بحث می شود و معیار خوبی و بدی است. معیار حسن و قبح است. در اینجا عدالت بزرگترین ارزش اخلاقی است که تعیین کننده خوبی و بدی، حسن و قبح و حق و باطل بودن امور خواهد بود. چرا که هیچ گاه عدل بد نیست ولی اموری مثل احسان و جود می توانند در جایی خوب و در جایی بد شوند.
  2. عدالتی که در اصول دین بحث می شود و به عدالت تکوینی و الهی شهرت دارد. سوال است که چرا از این همه صفت حضرت حق، صفت عدل به عنوان اصول دین طرح شده است و در اعتباریات اجتماعی بشر که از سوی دین معرفی می شود، اقامه عدالت به عنوان بزرگترین آرمان بشر برای رسیدن به توحید (نه بعد از توحید؛ عدالت مقدمه توحید) معرفی شده است. شاید لازم آید که اهالی عرفان و مشتاقان اسماء الهی بر سر این مساله ما را یاری کنند.
  3. عدلی که در فقه بحث می شود و منظور همان عدالت فرد است: پرهیز از گناه کبیره و عدم اصرار بر گناه صغیره.
  4. عدلی که در اخلاق بحث می شود و منظور حاکمیت قوه عاقله بر قوه غضبیه و شهویه است. جامع السعادات چنین بیان می کند. عدل فقهی، حداقلی از تقوا و عدل اخلاقی نهایت تقوی فردی شاید باشد. بر سر جمله آخر مشکوکم.
  5. عدالت اجتماعی که ناظر به نهادهای اجتماعی است (نهاد به معنای اعم). مسلما عدل فقهی و اخلاقی و فلسفه اخلاقی نیز به این امر مرتبطند اما تفاوتی هم وجود دارد. تفاوت آن را باید در این عبارت یافت که: العدل سائس عام و الجود عارض خاص. در عین اینکه این عدل نیز به لحاظ فلسفه اخلاقی عادلانه است اما ناظر به قواعد رفتاری جامعه می باشد که توسط تاسیس و اداره نهادهای موجود تنظیم می شود. در اینجا فصل اول کتاب حجه الاسلام توسلی با عنوان مبانی نظری عدالت اجتماعی نکاتی را مطرح کرده است. متاسفانه این کتاب، تجدید چاپ هم نمی شود.

حال می خواهیم این ادعا را بررسی کنیم. بهترین نوع بررسی و اعتبار سنجی، پژوهشی قرآنی است. اسلامی که عدالت را آن قدر اهمیت داده است، حتما در کتاب خود نیز آن را تبیین و تعریف نموده است. پژوهش های قرآنی در این حوزه، عمدتا (در کمال احترامی که برای زحمات پژوهشگران قائلیم)، نوعی تفسیر به رای در مفهوم شناسی عدل قرآن انجام داده اند. به عبارت دیگر، عمدتا عدل را به معنای هر چیز خوبی، در ذهن داشته اند و با این نگاه وارد مفهوم شناسی، مصادیق و راهکار و موانع اقامه عدل شده اند. لذا چندان معتبر نیست. البته ممکن است پس از یک پژوهش قرآنی، ما هم به همین نتایج برسیم با این تفاوت که تفسیر به رای نشده است. باید پرسید که خود قرآن کریم، چه چیزی را عدالت معرفی کرده است.

از این رو، لغت عدل را به جای بررسی معنای لغوی در کتب لغت و مفردات، موضوع بررسی معنای قرآنی و اصطلاح قرآنی قرار می دهیم. در بررسی اجمالی واژگانی قابل بحث هستند که با هم ارتباط معنایی دارند و لازم است بررسی شوند. در این مقال، برخی از این واژگان را طرح کرده و در مطالب آتی، نتایج مطالعات قرآنی را منتشر می کنیم:

لغات موافق و پشتیبان: عدل، قسط، حق، میزان، قسطاس، قصد، وسط و...

لغات مخالف: ظلم، باطل، فرط و...

۱ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۲ ارديبهشت ۹۴ ، ۱۸:۵۷
محمد صادق تراب زاده جهرمی
چگونه می توان موضوع عدالت را در قرآن کریم مورد بررسی قرار داد؟ ایده ای که به ذهن بنده می رسد این است که همان روش تحقیق موضوعی قرآن کریم آقای لسانی فشارکی، بومی موضوع شود. این روش را گام به گام طی خواهیم نمود.
  1. در گام اول، تعیین عنوان و کلیدواژه های مناسب را در پیش داریم. «مفهوم شناسی عدالت از منظر قرآن کریم» عنوان پژوهش و ریشه کلیدواژه های مرتبط عبارتند از: عدل، قسط، حق، سوی، حکم، عمل و ... و نیز ترکیب دوتایی آنها با هم. البته در گام های بعد این کلیدواژه امکان اتساع دارند. فعلا و به جهت محدودیت زمانی، از مشتقات واژگانی عدل شروع می کنیم.
  2. در گام دوم، آیات مرتبط را با ریشه عدل، از نرم افزار گنجینه روایات نور، جستجو کرده و نتایج حاصل چنین اند:

۱ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۰۲ تیر ۹۲ ، ۱۲:۴۹
محمد صادق تراب زاده جهرمی

جلسه سی و هشتم عدالت پژوهی در تاریخ  22 خرداد 1392 برگزار شد. در این جلسه صفحه 1213 و اصل پاسخگویی مرور شد. اصل پاسخگویی مبتنی بر تمایز متغیرهای ترجیحی و متغیرهای برون زای اقتصادی تعریف می شود.
تفاوت حق (right) و حقیقت (truth) و تقدم خیر بر حق نیز مورد بررسی قرار گرفت.

دریافت فایل
حجم: 107 مگابایت


مباحث این جلسه:

  1. اصل پاسخگویی.. 2
  2. تمایز متغیر ترجیحی و برون زا 2
  3. فرمول انتساب در اصل پاسخگویی.. 4
  4. نقش موجودی و تاریخ در مساله عدالت.. 5
  5. تداوم روندهای تاریخی و مساله تدوام تبعیض... 7
  6. احساس بی عدالتی.. 9
  7. جمع بندی فرمول انتساب.. 9
  8. رابطه استحقاق و انتساب.. 10
  9. نسبت حق و خیر 10
  10. حق و حقانیت.. 10
  11. رابطه عدل، حسن و حق.. 15
  12. نقش انتساب در ایجاد حق.. 19
  13. عوامل موجد استحقاق.. 20
  14. رابطه حق و تکلیف.. 21
  15. مساله انتساب در خمس... 22
  16. امکان استخراج انتساب از وحی.. 22
  17. جایگاه نگاه دینامیک و استاتیک.. 26

۰ نظر موافقین ۰ مخالفین ۰ ۲۵ خرداد ۹۲ ، ۱۸:۳۶
محمد صادق تراب زاده جهرمی