کتاب تربیت کودک

کتاب «تربیت و کودک» نوشته علی صفایی حائری معروف به عین صاد و از سری کتب روش ها، بخش کتب روش تربیتی است. این کتاب به سه محور می پردازد: نقش معلم، روش تربیت کودک، عوامل تربیت کودک. این کتاب هم برای معلمان و هم برای والدین بسیار مفید خواهد بود.

در ادامه نکاتی پراکنده از این کتاب عرضه می شود:

محور اول: نقش معلم

1.       ما تا نقش انسان در هستی را درک نکرده باشیم، نقش معلم در کلاس را نخواهیم فهمید.

2.       زمینه های معلمی: تفکر در انسان، جهان و رابطه بین این دو. این امر عقیده فرد را شکل می دهد و امکان تحمل نظام ها و احکام را فراهم می کند.

3.       کار انسان حرکت است و رفتن.

4.       تا خود سوزی رخ ندهد امکان دیگر سوزی نیست. خودسازی نمی شود، مگر اینکه انسان، شهامت خودسوزی را بیابد و با دست توانای خویش، شعله ای برافروزد، کثافت ها و آلودگی های وجودیش را بسوزاند و تولدی تازه بیابد.

5.       معلم قبل از هر چیز باید حر شود و به آزادی برسد. در این مرحله است که به عبودیت می رسد. (حریت—عبودیت--- رسالت).

6.       مراحل خودسازی

6.1.    خودشناسی (توجه به خود)

6.2.    خوسوزی (پاکسازی و تزکیه)

6.3.    کشف نقاط ضعف و تسلط بر آن ها

6.4.    کشف استعدادها و نقاط قوت و تقویت آن ها

6.5.    انقلاب و انفجار درونی

7.       پیش از حرف ها، این رفتار و عمل ماست که روی دیگران تاثیر می گذارد. معلم باید اعمال خود را کنترل کند. چه کسی می تواند کلیه اعمالش را کنترل کند؟ آن کسی که مومن باشد.

8.       ساختن جامعه توحیدی ممکن نیست مگر این که افراد آن جامعه، موحد باشند و به توحید رسیده باشند. توحید واقعی زمانی است که کارهای ما محرکی جز الله نداشته باشد.

9.       معلم باید بیش از هر کسی، صداقت داشته باشد. چون الگو و اسوه است. صدق چیزی نیست جز هماهنگی میان حرف و نیت و عمل.

10.   انسان عاشق خدا، خودش و دیگران و همه هستی را برای خدا می خواهد و در این مرحله است که انسان به اخلاص می رسد.

11.   مذهب هم جهت حرکت را نشان می دهد و هم آداب حرکت را. هم عشق به حرکت ایجاد می کند و هم پای دویدن را عطا می کند.

12.   ما مسؤولیم چون دارا هستیم. مسؤولیت بر اساس توانایی است. نوع مسؤولیت ما، وابسته به اهمیت کارها و ضرورت نیازها و استعداد و توان ماست.

13.   آن مربی و رهبری که فقط یک راه پیش پای افرادش می گذارد، هر چند این راه، راه خوبی ها باشد، به آن ها ستم کرده است. که باید دو راه را نشان دهد و زمینه انتخاب را فراهم کند: و هدیناه النجدین.

14.   برخی خصوصیات یک معلم خوب:

14.1.تواضع علمی و اخلاقی

14.2.شهامت

14.3.نبود تزلزل و بی حالی و کسلی

14.4.صبر و حوصله

14.5.اعمال غرض نمی کند.

14.6.در جنبه علمی و معلومات عمومی مورد نیاز دانش آموزان، در چارچوب زمان خود محدود نیست.

14.7.مسائل را سرسری نمی بیند.

14.8.آزاد فکر و آزاد اندیش است.

14.9.شخصیت زده و شخصیت پرست نیست. پس خودباختگی ندارد.

14.10.                  ملاک تحقیق، حقیقت است نه شخصیت.

14.11.                  به خاطر خودخواهی ها و نظارت شخصی، حق را پایمال نمی کند.

15.   روش آموزش:

15.1.طرح سوال در ذهن: شاگرد را باید از پل شک عبور داد و به یقین رساند.

15.2.برانگیختن کنجکاوی

15.3.رشد قدرت انتقاد

15.4.تفهیم اینکه غرض کشف حقیقت است.

15.5.طلب استدلال

15.6.مطالب معلم، بافته و زاییده تخیل، قیاس و تعمیم او نباشد.

15.7.شخصیت ها و قهرمان های مورد استناد را آن چنان که خود دوست دارد، معرفی نکند. آن چنان که هستند معرفی کند.

15.8.طرح مطالب بر اساس نظم فکری

15.9.عدم اتکا به قول و مسموعات در بیان مطالب

15.10.                  در بیان مطالب غلو و چاخان نکند.

15.11.                  هم خوبی و زیبایی و هم زشتی ها را می بیند.

15.12.                  افکار شخصی را به جای کسی قالب نمی زند.

15.13.                  در نمره دادن، عواطف را دخالت نمی دهد: ایمان به مبدا پاکی ها، اساس عدالت و عمل معلم

15.14.                  شاگرد را فرزند خود، همراه خود و همگام خود حس می کند.

محور دوم: روش تربیت کودک

1.       هر کس باید به نقد خود برخیزد: حاسبوا انفسکم. نه حاسبوا اعمالکم.

2.       لاینتشر الهدی الا مما انتشر الضلال. از همان جا که ضلالت نشر می یابد باید هدایت نشر یابد.

3.       تمام زیبایی هنر آن است که از ناخودآگاه ما وارد می شود و از در مخفی داخل می گردد و ما را به آگاهی، فکر، حرکت، شناخت و عقیده و کوشش می رساند. یک نویسنده هنرمند باید آن قدر زرنگ و آگاه باشد که فقط با تصویرها و تقارن حادثه ها، خواننده را روشن کند. نه اینکه او را داغ کند بلکه او را روشن و شعله ور نماید.

4.       برای حرکت دادن فکر که سنگ اول رشد است، دو راه وجود دارد:

4.1.    استدلال: استدلال بر ذهن سنگین است.

4.2.    طرح سوالات حساب شده: هنر لازم است.

5.       تربیت کودک یعنی شکوفاسازی استعدادها و برآوردن نیازهای او. استعدادها با دو عامل «احتیاج و هدف» بارور می شوند. احتیاج و سختی، انسان را عمیق کرده و به نبوغ می رساند. هدف و خواسته ها نیز انسان را پیش می راند و استعدادش را بیرون می ریزد.

6.       کودک هم مغز دارد و هم قلب. پس هم روشنفکری می خواهد و هم روشندلی.

7.       کسی که می خواهد کودکی را به هدفی، مکتبی و عقیده ای پای بند سازد نباید این ها را به او تزریق و تحمیل کند. نباید با جایزه و کف زدن او را حرکت دهد و با شعار او را داغ کند.

8.       مذهب سنتی را دو چیز تهدید می کند:

8.1.    ضد سنت ها که در جامعه باز  و دارای تضاد دیده می شوند.

8.2.    استقلال بلوغ و شخصیت پا گرفته.

9.       مربی باید سه خصلت را در کودک تقویت کند تا واکسینه شود:

9.1.    شخصیت و استقلال

9.2.    حریت و آزادمنشی

9.3.    تفکر و تحلیل

10.   روش تربیتی اسلام:

10.1.تدبر و ارزیابی

10.2.تفکر و نتیجه گیری

10.3.تعقل و اندازه گیری

11.   سه کار مربی:

11.1.تزکیه و آزادی دادن

11.2.تعلیم و آموزش و طرز تدبر و تفکر

11.3.تذکر و یادآوری

12.   ابزارهای مربی برای انجام سه کار خویش:

12.1.تقلید (کودک اساسا دارای غریزه تقلید است)، رقابت (تقلید شخصیت کودک را بزرگ می کند و رقابت، شخصیت و اراده او را تحریک می کند)، قهر (موقت)، ترس (ترسی که انسان را به حرکت وادار کند؛ ترس از امیدهای واهی و سرکشی باز می دارد)، محبت و احسان، تشویق و پاداش

12.2.داستان و هنر

12.3.تدبیر

13.   نبود ترس به خاطر نبود تعلق و علاقه است. تنها کسی از چیزی می ترسد که به چیز علاقه دارد. ترس از دست دادن محبوب، رفتار فرد را متناسب با انتظار محبوب می سازد. و البته که هر ترسی، حد و اندازه خود را دارد.