شایستگی در فلسفه مشاء

ارزیابی شایستگی در فلسفه مشاء و نیز مبحث فضیلت در فلاسفه غایت گرا، نتیجه گرا و وظیفه گرا در ارتباط با شایستگی:

در این مبحث مطالعه زیادی نداشته ام و صرفا با شنیدن یک سخنرانی سعی کردم، نکاتی را برای خودم جمع بندی کنم. در این بحث، عدالت را فضیلت معرفی کرده است که از ویژگی های نفس است و اعتدال در نفس را عدالت می داند. رابطه این اعتدال را در شایستگی محوری می توان بررسی کرد.

در بحث شایستگی می توان مبحث فضیلت را از عدالت وارد کرد و فضیلتهای عام و فضیلت کانتکس را که در مبحث فلسفه مشاء مطرح شده است به شایستگی پیوند زد. فضیلت های عام فضایلی است که در سطح هنجاری و اخلاقی بالاتر از شرکت و شغل و پست، مطرح می شوند. فضیلت کانتکس به معنای فضایلی است که به حوزه های خاص کاری، تخصص، جو سازمان و ... مر بوط می شود.

عدالت یک فضیلت است که این دست مباحث را باید در حوزه اخلاق بررسی کرد. نزد فلاسفه مشاء عدالت یک فضیلت و فضیلت نیز از ویژگی های نفس است. لذا یک سیر عدالت پژوهی اول به نفس شناسی می پردازد.

نفس عبارتست از: کمال اول برای جسم طبیعی دارای ابزار که بالقوه دارای حیات است. این تعریف قیودی دارد:

1. کمال اول: عبارتست از آنچه زمینه می شود تا یک نوع، نوع بشود مثلا انسان، انسان بشود.
2. جسم طبیعی و نه جسم صناعی مثل میز
3. دارای ابزار: (جسم طبیعی دارای ابزار) ابزارها عبارتند از ابزار رشد، تغذیه، نمو، حس.
4. بالقوه دارای حیات

از نظر فلاسفه مشاء، موجوداتی که دارای نفس هستند:

• نباتات
• حیوانات
• انسان: جامعیت نسبت به خصائص نباتات و حیوانات دارد. اما خود یک صفت ممیزه دارد. این ویژگی ممتاز حیات انسانی را باید تحت عنوان قوای نفس بررسی کرد. قوای نفس آن چیزهایی هستند که زمنیه را برای فعالیت های حیاتی نفس فراهم می کنند.

انواع قوا:

1. نباتی
1. غاذیه: شامل جاذبه، ماسکه، هاضمه، دافعه
2. نامیه: رشد
3. مصوره: تولید مثل

2. حیوانی
1. عامله:
1. شوقیه
1. شهویه
2. غضبیه
2. محرکه
2. عالمه (دراکه): به ادراک می پردازند. این کار از طریق حواس صورت می گیرد. این حواس بر دو نوع هستند.
1. حواس بیرونی: همان حواس 5گانه
2. حواس باطنی: حس مشترک، قوه واهمه، قوه خیال، قوه ذاکره(حافظه)، قوه متصرفه (متخیله)

3. انسانی
1. عقل نظری
2. عقل عملی

نسبت بین فضیلت و نفس:

صحبت این فلاسفه از فضیلت در باب رفتار انسان است به صورت فردی که می تواند افراطی، تفریطی یا معتدل باشد. اگر قوه عاقله بر قوای نفس حاکم باشد و به صورت ملکه حاکم گردد، آنگاه همه قوا رشد متناسب و شایسته خواهند داشت. در چنین وضعیتی می گوییم عدالت حاکم شده است.

عدالت اجتماعی:

عدالت فضیلتی است فردی اما چون انسان مدنی بالطبع است و رشد او در جامعه صورت می گیرد، لذا این عدالت و فضیلت اعتدال در بستر جامعه تحقق می یابد و اعتدال قوا و رشد شایسته آنها باید در جامعه تنظیم شود.

نحوه کار در حوزه عدالت:

1. مساله محوری: که دو دسته دارد.
1. غایت گرا(نتیجه گرا)
1. با نگاه به منافع شخصی
2. با نگاه به منافع جامعه: مثل بنتام، میل.
2. وظیفه گرا: بدون نگاه به پیامد.

2. فضیلت محوری(نگاه فلاسفه مشاء): حل کننده مساله باید شایستگی های لازم حل مساله را داشته باشد(فضایل کانتکسی-تخصصی موضوع تحقیق – و فضایل عام اخلاقی)

نکته مهمی که در این بحث وجود دارد این است که مبحث انسان شناسی عدالت در تحقیقات عدالت مغفول مانده است، اما سیاستگذاری بر مبنای اعتدال درونی ملاکی بسیار مهم و کاربردی است که می تواند اعتدال جامعه را نیز در پی داشته باشد.

در همین خصوص می توان مبحث اعتدال درونی را معیاری برای شناسایی فضایل عام به عنوان شاخصی شایستگی دانست و از طرف دیگر فضایل کانتکسی را بر مبنای تعادل قوا و اثری که بر این قوا دارند در جایگاه شاخص شایستگی عادلانه ارزیابی کرد. به عبارت دیگر هم در طراحی شاخص و هم در ارزیابی آنها می تواند به نحوی مفید باشد که نیاز به مداقه بیشتری دارد.