چاپ کتاب «گفتارهایی در عدالت اجتماعی»
تالیف این کتاب به کوشش دکتر عادل پیغامی، محمد صادق تراب زاده جهرمی و سید علیرضا سجادیه صورت گرفته است.
هدف از تدوین این کتاب «تدوین نظام مسائل حوزه عدالت پژوهی» و در ادامه «طراحی نقشه پژوهشی» برای این حوزه مبتنی بر نظام مسائل مستخرج است. این کتاب، حاصل تدوین مباحث 39 جلسه بحث و تبادل نظر به شیوه اقتراح و طی زمان 9 ماه در سالهای 1390-1391، پیرامون ابعاد مختلف مساله عدالت اجتماعی و عدالت پژوهی است.
برای بحث و نظر لازم بود منبع یا منابع علمی معتبری محور قرار گیرند تا ضمن حفظ انسجام مباحث، دیدگاه‌های مختلف دیگر نیز مطرح و مورد بررسی قرار گیرند. متون مختلفی در عرصه عدالت و از منظرهای مختلف به رشته تحریر درآمده‌اند که هر کدام در مقام خود ارزشمند و درخور توجه‌اند اما دستیابی به مقاصد فوق مستلزم تحدید متن‌های مختلف و استفاده از یک متن اصلی بود. از این‌رو، مقاله‌ای با عنوان ذیل انتخاب شد:
Which Is the Fairest One of All? A Positive Analysis of Justice Theories
مقاله حاضر متعلق به آقای جمیز کونو است که در شماره 16 مجله Journal of economic literature در دسامبر 2003 و در 51 صفحه (صص1188-1239) چاپ شده است. این مقاله سعی دارد تا ضمن طرح و نقد مهم ترین نظریه های عدالت اجتماعی، با منطق طبقه بندی، به یک نظریه جامع ترکیبی دست یابد. ازاین‌رو، نویسنده خود بستر نقد نظریه های مختلفی را فراهم کرده است. متن مقاله محوری کتاب حاضر، غیر بومی است. این مقاله هم به نظریه ها، تعاریف و نقدشان پرداخته و هم به مساله ادراک توجه جدی دارد. یکی از علل انتخاب این مقاله آن است که سعی شده تا ایده های بومی خود را در تلاقی با اندیشه غیر همسو، پیدا کنیم. از این رو، با نگاه انتقادی وارد متن شده و ایده های جدید طرح شده است.
شیوه برگزاری جلسات بدین صورت بود که ابتدا بخشی از مقاله کونو به عنوان محور بحث مورد مطالعه و بحث قرار می‌گرفت. شیوه بحث در کتاب همانند شیوه رایج حوزه، متن خوانی است. فضای بحث، در قالب گفتگو، هم اندیشی و مباحثه است و شرکت کنندگان، خود را اندیشمند حوزه اسلام و عدالت ندانسته و در پی هدایت دیگران نیستند. از مسیر نقد مقاله به صورت جمعی، ایده‌ها، نظرات و دلالت‌های مختلف برای نظام مسائل عدالت پژوهی بیان شدند. پس از برگزاری جلسات متعدد، نیاز و ضرورت تدوین و دسته‌بندی مطالب به طور مدون و مکتوب بیشتر احساس شد. بنابراین تصمیم به پیاده‌سازی و ویرایش مطالب جلسات گرفته شد. از این‌رو مطالب بیان شده، پیاده‌سازی، ویرایش اولیه و در قالب محورهای همان مقاله، تنظیم گردید. اصلاحات و اضافاتی در خصوص مطالب مختلف، در خود متن یا به صورت پاورقی اعمال و در نهایت، مسائل مستخرج از مباحث نیز، در یک طبقه بندی، به انتهای کتاب افزوده شد.
ساختار کلی کتاب
کتاب حاضر از پنج بخش و 12 فصل تشکیل شده است. در ابتدا، مقدمه دکتر عادل پیغامی در خصوص عدالت اجتماعی و عدالت پژوهی طرح می شود. سپس متناسب با فصل بندی کونو از مقاله خویش، چهار بخش را پیش رو داریم (مقدمه، برابری و نیاز، مطلوبیت گرایی و اقتصاد رفاه، شایستگی و تناسب). ساختار هر فصل نیز بدین گونه است:
1. خلاصه دیدگاه نویسنده: ابتدا، خلاصه‌ای از نگاه و نظر نویسنده نسبت به هر فصل بیان می‌شود تا از این طریق، خواننده بتواند قبل از ورود به بحث، هم کلیت نگاه او را در یابد و هم با ورود به مباحث اقتراحی، سر رشته مطلب را از دست ندهد.
2. مقدمه: سپس درآمدی بر یک یا برخی از موضوعات مطرح شده در هر فصل که جنبه پیش نیاز دارند، مطرح می‌شود. به علت تکثر مطالب، از فصل 2تا5، مطالب تکمیلی در ابتدای برخی از زیرفصل ها و نه در ابتدای هر فصل طرح شده اند.
3. متن مباحثات: پس از دو بخش فوق، متن اصلاح شده جلسات اقتراحی قرار دارد. ضمن درج متن مورد بحث از مقاله و ترجمه آن، نقدها و نظرات ارائه شده نیز در این بخش جای گرفته‌اند. در ابتدای هر بحث نام گوینده ذکر شده است. این امر، امکانی فراهم می کند که مجموعه نگاه هر شخص مشخص شود. در مواردی که نامی ذکر نشده است، مطلب از دکتر پیغامی نقل می شود.
4. سوالات تمرینی: در انتهای هر فصل نیز سوالات تمرینی برای مرور مباحث فصل قرار داده شده است.
در بخش آخر، مساله شناسی عدالت اجتماعی و عدالت پژوهی را در دو محور خواهیم داشت: محور اول، دروسی است که شرکت کنندگان در بحث، آنها را برای عدالت پژوهان ضروری دانسته اند. البته در این محور سعی بر جامعیت در تدوین دروس لازم برای عدالت پژوهی نبوده است. در محور دوم نیز، کلیه مسائل، پیشنهادات و محورهای پژوهشی استخراج و طبقه بندی شده اند.
این کتاب، یک کتاب آموزشی نیست بلکه سعی دارد تا دید خواننده را نسبت به گستره موضوعی عدالت اجتماعی باز کند و ضمن اقناع اهمیت آن، ابعاد مختلف مساله عدالت را خصوصا در حوزه مباحث علوم انسانیِ اسلامی شناسایی و ارائه نماید. از این رو، خواننده باید با دید خوشه چینی و فهم گستره موضوعی وارد کتاب شود. مسائلی که در انتهای کتاب به صورت طبقه بندی شده ذکر شده اند، بعضا موضوع یک کتاب هستند اما در کنار هم دیدن آنها، نوعی نگاه به علوم انسانی را نیز بدست می دهد.
مباحث طرح شده، ترکیبی از مباحث و نگاه های رشته اقتصاد، مدیریت و دروس معارف اسلامی شامل فقه، اصول، منطق، کلام، فلسفه و اندیشه اسلامی است. لذا خواننده ای که آشنایی با مباحث فوق ندارد، ممکن است با برخی از مباحث ارتباط درستی برقرار نکند. این امر به علت میان رشته ای بودن مساله عدالت لابد منه است و لازم است مخاطب، تا حدی از گستردگی مطالعاتی برخوردار باشد.
این عرصه، همواره در مظلومیت قرار داشته است و کسانی که در این عرصه ورود نموده اند به علت عدم تمرکز مطالعاتی و عدم تمرکز عمر علمی خود بر مساله عدالت اجتماعی، نتوانسته اند عمق زیادی را بپیمایند و راه گشای مسیر عدالت پژوهی باشند. از این رو، دست یاری خود را برای جریان سازی در حوزه عدالت پژوهی به سوی مخاطبین دراز می کنیم.
گروه تدوین
کتاب- مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
محمد صادقی