شماره جدید خبرنامه ISJR: زمستان 2106

نسخه زمستانی خبرنامه انجمن بین المللی عدالت پژوهی (ISJR) منتشر شد.  کارگاه 2017 در باب عدالت سازمانی و اخلاق، معرفی یک کتاب، دو جایزه انجمن، حمایت از پژوهش ها و نهایتا مقالات منتشر شده توسط اعضای این انجمن، خبرهای این شماره می باشند.

دریافت خبرنامه

چند نکته برای ارائه موفق در خصوص آموزش و پرورش

بر اساس تجربه چند جلسه که مسئولین و کارشناسان آموزش و پرورش در آن حضور داشتند به نکاتی رسیدم که شاید برای شما هم مفید باشد. اگر بخواهید در موضوعی، ارائه موفقی داشته باشید باید:

1. به پژوهش های دنیا در آن موضوع استناد کنید یا نشان دهید که به آن ها استناد کرده اید. مخاطب راحت تر می پذیرد.
   
2. نشان دهید که اسناد قانونی مربوطه را کاملا دیده اید.
   
3. نشان دهید که همه پژوهش های داخلی مرتبط در مورد موضوع را دیده اید. خصوصا پژوهش های کلیدی را. مثلا در آموزش و پرورش باید پژوهش های پشتیبان سند تحول را ببینید.
   
4. نشان دهید که بر جزئیات مسلط هستید.
   
5. نشان دهید که به اقتضائات و لوازم اجرا توجه دارید. مسئولین اجرایی بر این نکته توجه دارند. باید نشان دهید که حرف تان عملیاتی است.
   
6. تدریج را در فرایند تغییر پیشنهادی تان لحاظ کنید. مقاومت در برابر تغییر، مانع است.
   
7. ارائه و پیشنهادات باید مطابق یک نظام فکری کلی در نسبت به سایر اجزای نظام آموزشی طراحی و تنظیم شوند.
   
8. دولت و حاکمیت توان مقابله با اراده مردم را ندارند. اگر مردم نخواهند کاری کنند، نمی کنند. لذا پیشنهاد نباید برای مردم، صورت مقابله داشته باشد.
   

زمان آموزش

زمان آموزش یعنی ساعات اختصاص یافته به کل فعالیت های آموزشی. این مسئله به ظاهر ساده، دارای پیچیدگی های اجرایی بسیاری است.

·         مولفه های اصلی تنظیم ساعت

o        ساعات آغاز و پایان روزانه فعالیت مدرسه

o        ساعات آموزشی مدرسه در طول یک سال

o        الگوی تقویم تحصیلی (آغاز و پایان سال تحصیلی، میزان تعطیلات، نحوه توزیع تعطیلات)

·         مولفه های فرعی

o        ساعات روزانه

o        تعداد روزها

o        تعداد ساعات در هفته

o        تعداد هفته های آموزشی در طول یک سال

چه چیزی بر تنظیم ساعات موثر هستند؟

·         مسائل زیستی

·         مسائل روانشناختی

·         مسائل اجتماعی و فرهنگی مثل ترافیک و ساعات اداری و تعطیلات، حمل و نقل عمومی، اشتغال والدین، سبک زندگی مثل ساعت خواب، فعالیت های موسمی منطقه ای

·         مسائل آموزشی و پرورشی: حجم محتوای کتب، شیوه تدریس و ....

·         مسائل دینی مثل سبک زندگی دینی و ماه رمضان و ...

·         مسائل اقلیمی-جغرافیایی مثل تفاوت افق و تفاوت های آب و هوایی

 تعطیلات: مثلا باعث می شود که فراگیر در شروع سال تحصیلی حدود یک ماه را به تلاش برای یادآوری مباحث سال قبل می پردازد چون وقفه افتاده است.

موضوعی به این سادگی، در اجرا بسیار مقاومت دارد و بسیار ابعاد اقتصادی و اجتماعی دارد. یکی از موانع اصلی تغییر در این موضوع نیز، مصوبه سال 76 مجلس در مورد شروع و پایان سال تحصیلی است که امکان انعطاف را از نظام آموزشی گرفته است.

اگر ساعات آغاز و پایان فعالیت روزانه مدارس را تعیین کنیم، ساعات آموزشی روزانه بدست می آید. اگر ساعات آموزشی سالیانه را از اهداف آموزشی استخراج کنیم و با ساعات آموزشی روزانه در کنار هم قرار دهیم، تعداد روزهای آموزشی سالیانه محاسبه می شود. این تعداد روز، اگر از تعداد روزهای تعطیل کم شود، و نیز الگوی تقویم تحصیلی داشته باشیم (یعنی چه ماه هایی تعطیل است و ...)، تعداد هفته های آموزشی و به تبع ساعات آموزشی هفتگی بدست خواهد آمد.

مسئله تنوع مدارس

حدود 32 درصد دانش آموزان کشور در مدارس خاص تحصیل می کنند. مدارس خاص عبارتند از استعداد درخشان، نمونه دولتی، ایثارگران، شاهد و .... . این مدارس انواع بسیاری دارند که برخی به خاطر مسائل جغرافیایی تشکیل شده اند مثل مدارس عشایری و خارج از کشور، برخی دارای برنامه خاص هستند مثل مدارس ورزش، برخی به جهت ساختار مدیریتی مثل مدارس هیئت امنایی و ... . اما ریشه بحث کجاست؟ مسلما نمی توان ریشه واحدی برای شکل گیری و ظهور این مدارس بیان کرد. بنابراین لازم است تا خاستگاه این مدارس طبقه بندی شوند.

از سوی دیگر اکنون این تنوع مسائلی را پیش روی جامعه آموزشی قرار داده است. در بحث پیرامون تنوع باید در نظر داشت که تنوع آموزشی به نظر می رسد که امری درست و پسندیده است. چرا که نیازها، استعدادها و انتخاب ها متفاوت هستند و عدالت اقتضا می کند در شرایط نابرابر موجه، نابرابر و متفاوت عمل کنیم. اما باید توجه داشت که تنوع مدارس صرفا یکی از روش های تنوع آموزشی است. در عین حال برخی از انواع مدارس هیچ نوع تفاوت آموزشی را بازتاب نمی دهند. از یک سو باید به تفات در نیازها و استعدادها و انتخاب های آزادانه توجه داشت و از سوی دیگر به فرصت برابر، امکان استفاده از فرصت برابر، توازن و تعادل کلی نظام آموزشی و به تبع موقعیت های اجتماعی آتی، تامین حداقل قابل قبول از کیفیت آموزشی باید توجه کرد.

مسلما تنوع آموزشی در شرایط کنونی نیازمند وجود معلمان و ستادی است که بتوانند در یک مدرسه، متفاوت عمل کنند و چنین ظرفیتی فعلا مشاهده نمی شود. گرچه می توان به صورت آزمایشی در مدارس مستعد این امر، اقدام به آزمایش کرد. در نتیجه فعلا تنوع مدارس را می پذیریم. اما برای حل مسئله و تحلیل مسئله تنوع مدارس باید به چند نکته توجه داشت:

1. مسئله تنوع مدارس مثل همه مسائل اجتماعی، جزیره ای جدا نیست. پس باید در ارتباط با سایر مسائل تحلیل شود. لذا تعیین مرز مسئله اهمیت دارد. تنوع مدارس با مسائلی نظیر، مشارکت مردمی، تامین مالی و مالکیت مدارس، شغل، انتظارات اجتماعی، مدیریت و سیاستگذاری علم در کشور،تربیت، برنامه درسی و .... در ارتباط است.

2. گرچه نمی توان فعلا به تنوع آموزشی به صورت بنیادین پرداخت اما جهت گیری تنوع مدارس باید به سمت تنوع آموزشی باشد.

3. انواع مدارس را باید ضمن تحلیل انفرادی، در تعامل با هم نیز مورد ارزشیابی قرار داد چرا که دچار تعارض کارکردی می باشند و بر هم اثر می گذارند.

4. متاسفانه در این زمینه با نقص جدی گزارشات کارشناسی و پژوهش های علمی مواجه هستیم. برای بحث پیرامون تنوع مدارس، لازم است پژوهش های بسیاری، کمک کار تصمیم سازی قرار گیرد. شاید گزارشات و پژوهش های در دسترس پیرامون این مسئله را نتوان به عدد انگشتان دست ها دانست. بنابراین تصمیم سازی و تصمیم گیری بدون پختگی کارشناسی، در لبه پرتگاه خواهد بود.

5. در استفاده از تجارب سایر کشورها، باید ضمن شناخت انواع مسیرها، به شدت احتیاط کرد و بدون ارزشیابی هدف مدار، اقتباس صورت نگیرد.

چند آمار جالب در خصوص آموزش کشور (البته غیررسمی)

1. 43 هزار مدرسه از حدود 110 هزار مدرسه در کشور، زیر 50 نفر دانش آموز دارند.
   
2. 90 هزار مدرسه، زیر 300 نفر دانش آموز دارند.
   
3. 60درصد مراجعین به فنی و حرفه ای، دارنده مدرک لیسانس و بالاتر هستند.
   
4. 550 هزار نفر از شاخه های نظری وارد پیش دانشگاهی نمی شوند بلکه وارد بازار کار می شوند چون فهمیده اند، این تحصیلات به درد کار نمی خورد.
   
5. داوطلبین آزمون کارشناسی و ارشد، برابر هستند. هر دو حدود 880 هزار نفر.
   
6. 560 هزار نفر از 880 هزار نفر داوطلب کنکور، داوطلب رشته تجربی هستند.
   
7. رشته هایی مثل کشاورزی الان قابلیت پذیرش بدون کنکور دارند چون داوطلب کم شده است.
   

تعلیم و تربیت، حال و آینده کشور؛ گزینه ای برای یافتن پاسخ و حل تعارض

وضعیت علوم انسانی در ایران، وضعیت خوبی نیست. بیمار ما بیشتر افسرده است تا اینکه جسما دچار مشکلی شده باشد. مقام معظم رهبری در بیانات خویش و اسناد بالادستی تنظیم شده در کشور، بر اهمیت ارتقاء جایگاه علوم انسانی خصوصا رشته های آن تاکید دارند. اما وضعیت وضعیت خوبی نیست. برای اینکه این مشکل تا حدی رفع شود، آموزش و پرورش به دنبال هدایت تحصیلی دانش آموزان، سعی دارد تا تعداد دانش آموزان علوم انسانی را در دوران تحصیل بیشتر کند. متاسفانه بیشتر دانش آموزان به سمت رشته تجربی سوق پیدا کرده اند که بیش از نیمی از کنکوری ها را رشته تجربی و آن هم سه گروه پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی تشکیل داده اند. گرایش به سمت رشته های تجربی و برخی از رشته های فنی باعث شده است که ورودی های رشته های انسانی از دانش آموزان ضعیف تر باشد. حال با این دانش آموزان ضعیف چه می خواهیم بکنیم. چگونه می خواهیم علوم انسانی را ارتقاء بخشیم. از سوی فشار می آوریم که به سمت علوم انسانی بروند، از سوی دیگر والدین، دانش آموزان، معلمان و مشاوران و .... می گویند: علوم انسانی جای دانش آموزان ضعیف و ... است. وقتی هم که وارد دانشگاه می شویم، صرفا از حدود (اگر اشتباه نکنم) 280 هزار صندلی برای رشته های انسانی، صرفا حدود 20 هزار صندلی در دوره روزانه وجود دارد و تمامی روستاها هم به یمن دانشگاه آزاد و پیام نور، دارای رشته های علوم انسانی شده اند. وزارت علوم قدرت مقابله با غول دانشگاه آزاد را ندارد. سیل مشتاقان دریافت مدرک هم تقاضای رشته دارد. دانشگاه آزاد و پیام نور خود را مکلف به پاسخ می دانند. وضعیت علوم انسانی در دانشگاه ها هم حال خوشی ندارد. مدرک گرایی برخاسته از تقاضای جامعه برای تحصیل و اشتغال، بیش از همه بر علوم انسانی تاثیر داشته است. از سوی دیگر، برخی معتقدند که سهم تحصیلات در اختصاص شغل و نیز پرداخت حقوق باعث شده است که همه به سمت مدرک بروند. از سوی دیگر کارفرمایان و دستگاه های استخدام کننده نیازمند معیاری برای احراز شایستگی هستند و به مدرک متوسل شده اند. این مدرک گرایی باعث شده است که همه تلاش کنند وارد دانشگاه شوند. بنابراین از کودکستان شروع به تست زنی کرده اند. تست زدن ها باعث شده که دانش آموزان و خانواده ها از تحصیل و آموزش و تربیت فرزندان به پرورش قدرت تست زدن روی بیاورند. آموزش و پرورش معتقد است که کنکور فعلی، بزرگترین چالش تعلیم و تربیت در کشور است. هم برنامه ریزی آموزشی را تخریب کرده است و هم اینکه دانش آموزانی که از مدرسه خارج می شوند، فاقد تعلیم و تربیت لازم هستند. از سوی دیگر خانواده ها به شدت به دنبال قبولی فرزندشان در کنکور هستند. به شدت برایش خرج می کنند تا حدی که گفته می شود گردش مالی برخی از صنایع کمک آموزشی و کلاس های کنکوری از بودجه خود آموزش و پرورش بیشتر شده است. حال این گروه های قدرت و ذی نفع مدیریت آموزش در کشور را به عهده گرفته و جلوی هر تغییری می ایستند. معلمان هم برای اینکه عقب نیفتند، برخی از مباحث کلاس را تدریس نکرده و آن را معلق به شرکت دانش آموز در کلاس خصوصی شان کرده اند. گفته شده است که این شیوه برگزاری کنکور بزرگترین مانع بر سر تحقق سند تحول آموزش و پرورش در کشور شده است. فعالان فرهنگی هم دیگر جایی برای کار فرهنگی ندارند، چون دانش آموزان از کودکستان مشغول کلاس های تقویتی و تست زنی هستند و وقت کار فرهنگی ندارند و ... . حال خروجی های آموزش و پرورش در این وضعیت، قرار است مملکت را اداره کنند. حساب کنید که چه به روز مملکت می آوریم. چه کسی مقصر است؟ راه چاره چیست؟ پتویی است که از صد طرف کشیده می شود. هر طرف که بچربد طرف دیگر ناراضی است.
خانواده ها تقاضایی دارند خلاف روال درست تعلیم و تربیت اما در پرتو نگرانی شان برای اشتغال و آینده و اعتبار فرزندان شان. آموزش عالی نیازمند دریافت دانش آموز خوب برای دانشگاه ها که متوسل به کنکور شده است. آموزش و پرورش به وسیله این کنکور تخریب می شود و اثرش بر خود آموزش عالی و آینده کشور و به تبع خود خانواده مخرب خواهد بود. مسلما اگر بخواهیم تمامی ذی نفعان را بشماریم و تعارضاتشان را، نیازمند دقت و جامعیت بیشتری هستیم. بپذیرید این مختصر را. با چنین وضعیتی، باید به سراغ علوم انسانی برویم و حال وخیم آن را بررسی کنیم یا ریشه کلا در جای دیگری در مسئله تعلیم و تربیت وجود دارد که باید بررسی شود؟ از علوم انسانی شروع کردیم اما به جای دیگری رسیدیم. شاید لازم باشد مسئله را بهتر واکاوی و ریشه یابی کنیم.
حال بیابید پرتقال فروش را!

نگاهی به مسئله فساد از منظر عدالت

فساد آن جایی رخ داده است که امور از جای خود خارج شوند؛ جایی که برایشان وضع شده و تخطی از آن موجب انحطاط فقرات اجتماع می شود. فساد، قوام اجتماع را هدف قرار داده است. اما جای هر چیز کجاست؟ عدالت نشان دهنده وضعیت بجا و شایسته امور است. عدالت است که می گوید چه چیزی در کجا قرار گیرد. حال پرسش این است که عدالت چگونه چنین مهمی را انجام می دهد؟
عدالت برای هر عرصه ای، وزن و ارزشی قرار داده است. عدالت تعیین می کند که در هر عرصه چه چیزی باید به عنوان ارزش تلقی شود و رعایت آن، موجبات صلاح آن عرصه را فراهم می آورد. پس یکی از شقوق فساد آن است که ارزش وضع شده برای هر عرصه با چیز دیگری جایگزین شود. آن گاه، در این عرصه، صالحان منزوی شده و مفسدان بر صدر خواهند نشست. اما یکی از لایه های پنهان این امر را که شاید بتوان از آن به عنوان شق دومی از فساد هم یاد کرد، این است که ارزش وضع شده در یک عرصه، موجب کسب منفعتی در عرصه دیگر شود.
در نگاه ایستا، مثلا فرض کنید دو عرصه امنیت و بهداشت را در مقابل داریم. اگر ارزش عادلانه در عرصه امنیت عبارت باشد از خبرگی امنیتی و ارزش عادلانه در عرصه بهداشت عبارت باشد از تخصص پزشکی، آنگاه فساد در هر عرصه عبارتست از حاکمیت هر چیزی جز خبرگی امنیتی در عرصه امنیت و حاکمیت هر چیزی جز تخصص پزشکی در عرصه سلامت. به فرض اقامه صحیح ارزش ها، عدالت نیز محقق شده است.
اما اجازه دهید کمی از نگاه ایستا فاصله گرفته و جامعه را با پویایی هایش در نظر بگیرید. معمولا چه اتفاقی می افتد؟ والتزر به خوبی با طرح مسئله سلطه و انحصار به این مسئله اشاره می کند. اگر خبرگی امنیتی در عرصه امنیت حاکم شود، عدالت در این عرصه محقق شده است اما نکته اینکه، فرد خبیر امنیتی الان دارای قدرتی است که می تواند بر عرصه سلامت نیز سلطه یافته و اعمال قدرت کند. لذا ممکن است پزشکی حاذق بر صدر عرصه سلامت بنشیند اما قدرت امنیتی وی را به تسخیر خود کشانده و مورد سوء استفاده قرار دهد. از این حیث شق دوم فساد ظهور می کند. این نوع دوم را معمولا مورد توجه قرار نمی دهیم.
دقت کنید در عرصه مدارس دولتی و غیر دولتی چه اتفاقی افتاده است؟ مدارس دولتی به دنبال ارائه آموزش رایگان، همگانی، در دسترس و برابر هستند و مدارس غیردولتی به دنبال تنوع در آموزش و توجه به استعدادهای برتر در قبال دریافت هزینه بالاتر می باشند. الان هر دو در نگاه ایستای خود به هدف خویش رسیده اند. هر فردی می تواند به مدارس دولتی مراجعه کرده و از آموزش رایگان همگانی برابر برخوردار شود. ضمنا در صورت تمایل می تواند با پرداخت هزینه، از تنوع کیفیت آموزشی مدارس غیردولتی بهره برده و نیز آموزش بالاتری را دریافت کند.
اما با کمی دقت مشاهده می کنیم که مدارس غیردولتی با ایجاد نظام انگیزشی پولی خود، معلمان، مدیران و دانش آموزان خوب را به سمت خود جذب کرده و مدارس دولتی در عین وجود، دیگر کیفیتی ندارند که بخواهند رایگان و برابر و همگانی در اختیار بگذارند. به عبارت دیگر، مدارس دولتی فاقد محتوا شده اند. ممکن است اشکال شود که همه به مدارس غیردولتی بروند. آنگاه باید پرسید که آیا همگان قدرت پرداخت شهریه مدارس غیردولتی را دارند؟ با ظهور مدارس غیردولتی به این شکل، ارزش حاکم بر بازار مسلط بر ارزش های نظام آموزش و عرصه آموزش شده است. در عین اینکه هیچ ارتباط منطقی بین این دو وجود ندارد و هر یک مسیر جداگانه ای را طی می کنند اما جابجایی ارزش ها، موجبات فساد نظام آموزشی را فراهم کرده است. حال فرض کنید که بهره مندی های اجتماعی، شغل و .... همگی بر اساس سطح تحصیلات و کیفیت آموزشی به فارغ التحصیلان نظام آموزشی ارائه می شود. آنگاه چه کسانی می توانند بهره مندی بیشتر و بهتری داشته باشند؟
در عرصه های دیگر نیز چنین مشکلی می تواند بروز کند. مثلا نماینده مجلس یا وزیر و ..... در برخورداری از مواهب سایر عرصه های غیرشغلی خود، با دیگران یکسان هستند؟!

چاپ کتاب «گفتارهایی در عدالت اجتماعی»

کتاب گفتارهایی در عدالت اجتماعی که برگرفته از سلسله جلسات اقتراحی با محوریت مقاله جیمز کونو بود، در این هفته توسط مرکز و نشر دانشگاه امام صادق علیه السلام در قطع وزیری و حجم حدود 700 صفحه به چاپ رسید.
تالیف این کتاب به کوشش دکتر عادل پیغامی، محمد صادق تراب زاده جهرمی و سید علیرضا سجادیه صورت گرفته است.

خبرنامه بهاری 2016- ISJR

در این شماره، اخباری از همایش، جوایز، حمایت های مالی، نشست های علمی و آثار منتشره آمده است.

دریافت

از میان آثار جدید، Handbook of Social Justice Theory and Research کتاب بسیار مفید و ارزشمندی است که می توانید از اینجا دانلود نمایید:

دریافت
عنوان: Handbook of Social Justice Theory and Research
حجم: 6.02 مگابایت

همایش بین المللی عدالت و اخلاق