ظلم علی السویه عین عدالت

یکی از بهترین اشارات به محدودیت در تصمیم­ گیری شاید جمله فوق باشد. تصمیم­ گیران همان گونه که سایمون بیان می­ کند هر چقدر هم که بخواهند عقلانی تصمیم بگیرند، به علت وجود محدودیت شناختی ناشی از محدودیت منابع، زمان و ... ناچارا باید به حدی از شناخت اکتفا نمایند و براساس آن تصمیم بگیرند.

این بیانی ساده از تصمیم­ گیری است اما نکته مهم این است که برخی مواقع تصمیم­ گیری آن قدر دشوار می­ شود یا تصمیم­گیران به اندازه توان خود تلاش نمی­ کنند تا بهترین تصمیم را اتخاد کنند لذا بهترین تصمیم­ گیری می­ شود ظلم علی السویه. یعنی اینکه مثلا در توزیع منابع، هرگاه ندانستیم چقدر منابع را بین افراد متقاضی تقسیم کنیم به همه یکسان بدهیم که اگر ظلمی هم شده باشد به همه شود و این بار بر عهده تعدادی خاص قرار نگیرد.

این روش نه تنها تصمیم­ گیر را از بار روانی امکان اشتباه در تصمیم خلاصی می­ بخشد بلکه به نحوی هم در ذات این تصمیم، نوعی مدیریت افکار وجود دارد که دیگران برداشت کنند: تصمیم گیرندگان تلاش خود را کرده­ اند و اگر هم کاستی و نقصی هست برای همه است؛ نه اینکه به عده­ ای ظلم شود و عده دیگری نفع ببرند. در واقع ظلم علی السویه ذاتا نوعی از ادراک عدالت را می تواند ایجاد کند و این ادراک ناشی از برابر بودن افراد در نوع برخورد تصمیم­ گیر با منافع ذینفعان است.

البته مبرهن است که این نوع نگرش در تصمیم­ گیری بسیار غلط و عین ظلم است. چرا که افراد برابر نیستند که بخواهیم با ظلم برابر، پیامد را بین همه تقسیم کنیم. مثلا در تخصیص برابر منابع، گروهی که شایستگی دریافت منابع بیشتری دارد، مورد ظلم قرار گرفته­ اند، از طرفی هم آنها که نالایق بوده­ اند، بیش از شایستگی خود دریافت کرده اند. با این وجود، در برخی موارد مثل آزادیهای اساسی یا مثلا در مراودات یا مواجهه افراد با قانون، این پذیرفتنی است که افراد در برابر قانون برابرند اما بدان معنی نمی تواند باشد که افراد با هم برابرند.

در شرایط فعلی، افراد با هم کاملا از حیث استعدادها و استحقاق­ها متفاوتند. تصمیم­ گیران به جای اینکه این تفاوت را محاسبه و بر حسب شایستگی تصمیم بگیرند –به علت نقص دانشی یا کاهلی در شناخت- افراد را برابر فرض می­ کنند و پیامد و تبعات تصمیم را بین آنها به صورت مساوی تقسیم می­ کنند.

آنچه موجب می­ شود دیگران این ظلم علی السویه را بپذیرند، تنها رفتار بیطرفانه تصمیم­ گیر است که در تصمیم خود، همه را یکسان دیده است. با وجود اینکه این نوع بیطرفی کاملا غیرعادلانه است اما کاملا از طرف ذینفعان پذیرفتنی است.

ضمنا باید متذکر این نکته شد که در صورت عدم امکان شناخت برای تصمیم­ گیر، شاید بهترین راه برای رسیدن به یک تصمیم معقول، همین نوع تصمیم­ گیری باشد. لذاست که در نگاه اولیه این تصمیم عین بی­ عدالتی است اما در شرایط ناگزیر بودن از آن، شاید بهترین تصمیم باشد.

نتیجه:

بیطرفی در تصمیم­ گیری به معنای برخورد یکسان با افراد نیست چرا که افراد با یکدیگر متفاوتند. بیطرفی یعنی اینکه بدون جانبداری، حق افراد داده شود. گاهی به علت محدودیت شناختی، تصمیم­ گیرنده این محدودیت را با برخورد یکسان جبران می­ نماید، که متضمن ظلم به حقوق افراد است. اما توجه اینکه در ادراک تصمیم­ گیرنده و نیز ذینفعان، در چنین شرایطی، ظلم علی السویه عین عدالت است.